भानु ढकाल
नेपालको संविधानले तीन तहको सरकारको व्यवस्था गरेको छ , संघ, प्रदेश, र स्थानीय । तर नागरिकसँग प्रत्यक्ष सम्पर्कमा रहने र उनीहरूको दैनिक आवश्यकता पुरा गर्ने पहिलो विन्दु भनेको वडा कार्यालय हो । नागरिकका लागि आवश्यक सिफारिस, प्रमाणपत्र, तथा तत्कालीन सेवा प्रदान गर्ने जिम्मा वडा सरकारकै हुन्छ। यसलाई संविधानमा उल्लेख छैन तर नागरिकले ‘चौथो सरकार’को रूपमा मानेका छन ।
वडा सरकारलाई नेपालको संविधान, स्थानीय सरकार सञ्चालन ऐन २०७४ र सम्बन्धित नियमावलीहरूले स्पष्ट अधिकार र जिम्मेवारी दिएका छन् । वडालाई स्थानीय विकासका योजना तयार पार्ने, प्राथमिकता निर्धारण गर्ने, बजेट विनियोजन र कार्यान्वयन गर्ने, सार्वजनिक जग्गा तथा स्रोतको संरक्षण गर्ने, वडा क्षेत्रमा नापी, मालपोत, बसोबास प्रमाणपत्र, विपद् व्यवस्थापन, सामाजिक सुरक्षा भत्ता वितरण, सिफारिस सेवा र नागरिक अभिलेख व्यवस्थापन गर्ने अधिकार छ।
वडा अध्यक्षको प्रमुख जिम्मेवारी भनेको वडाको नेतृत्व गर्दै स्थानीय सरकारका नीति, कार्यक्रम र योजना कार्यान्वयन गर्नु हो। उनी जनप्रतिनिधिहरूको समन्वयमा विकास निर्माण, शिक्षा, स्वास्थ्य, खानेपानी, सरसफाइ, सडक, कृषि र वातावरण संरक्षणका काम अघि बढाउँछन् । साथै, नागरिकको समस्या सुन्ने, तत्काल समाधान खोज्ने, सामाजिक मेलमिलाप कायम राख्ने र कानुनी प्रक्रिया सहज बनाउने जिम्मेवारी पनि वडा अध्यक्षकै काँधमा हुन्छ । विशेष गरी ग्रामीण र दुर्गम बस्तीतर्फ, वडा अध्यक्ष नागरिकको सबैभन्दा नजिकको नेतृत्व र सेवाप्रदाता मानिन्छ।
देशभरका वडामा नेतृत्वको शैली फरक फरक देखिन्छ। कोही लोकप्रियता कमाउन प्रदर्शन र प्रचारमा व्यस्त हुन्छन् भने कोही सेवाभावका साथ शान्त तर प्रभावकारी रूपमा काम गरिरहेका हुन्छन्। अछामको कमलबजार नगरपालिका–९ का वडा अध्यक्ष कमल प्रसाद बजगाई, जसले हल्ला कम, काम धेरै गर्ने सिद्धान्त अपनाएका छन् ।
बजगाईले आफ्नो वडामा आधारभूत सुविधा सुधार, स्थानीय पूर्वाधार विकास, कृषि प्रवर्द्धन, र जनताको समस्या समाधानलाई प्राथमिकता दिएका छन्। उनको चुपचाप तर परिणाममुखी शैलीले गाउँलेको विश्वास जितेको छ । यसैले वडा सरकारलाई ‘जनताको सरकार’को रूपमा कायम राख्न इमानदार नेतृत्व कस्तो हुनुपर्छ भन्ने स्पष्ट उदाहरण उनले प्रस्तुत गरेका छन ।
घर नजिकैको जालपादेवि विद्यालयबाट पाँच कक्षा सम्मको अध्ययन पूरा गरेपछि उनले गाउँकै चक्रेश्वरी निम्न माध्यमिक विद्यालय ( हाल मावि ) मा कक्षा आठ सम्म पढे । त्यसपछि उनले थप अध्ययनका लागि ढाकुस्थित जालपादेवी माध्यमिक विद्यालयको यात्रा गरे र त्यहाँबाट कक्षा १२ सम्मको शिक्षा हासिल गरे। अध्ययनकै क्रममा उनले आफ्नो गाउँ र समुदायसँगको सम्बन्ध अझ बलियो बनाए ।
शैक्षिक यात्रामा रहँदै उनले आयुर्वेद र एलोपेथिक दुवैको प्रारम्भिक शिक्षा हासिल गरे । यस ज्ञानलाई व्यवहारमा उतार्दै गाउँ फर्किएपछि उनले सामाजिक काममा अग्रसरता लिए मष्टाबन्डालीका नागरिकलाई आवश्यक उपचार सेवा प्रदान गरे। साथै, जनचेतनामूलक कार्यक्रममार्फत स्वास्थ्यसम्बन्धी परामर्श दिए र सानातिना स्वास्थ्य समस्या देखिए पनि घरघरमा पुगेर उपचार गरे। यस सक्रियताले उनलाई स्वास्थ्य सेवा प्रदायक मात्र होइन, समुदायको साथीको रूपमा समेत स्थापित गर्यो ।
शिक्षा र सेवाभावको यो संयोजनले उनलाई समुदायसँग अटूट सम्बन्धमा बाँध्यो। नेकपा एमाले उम्मेदवार बनायो अनि समुदायले चुनाव जितायो ।
वडा अध्यक्ष भएपछि पनि उनले आफ्नो पुरानो सेवाभावलाई निरन्तरता दिँदै, अझ व्यापक रूपमा गाउँ र जनताको हितका लागि काम गरिरहेका छन । सार्वजनिक जिम्मेवारी लाइ उनले उदाहरणीय रुपमा निर्वाह गरिरहेका छन ।
उनले २०७३ सालदेखि पूर्णकालिक राजनीतिक कार्यकर्ताको रूपमा यात्रा सुरु गरे। समाजका समस्या समाधान गर्न राजनीति अपरिहार्य छ भन्ने बोध भएपछि उनी नेकपा (एमाले)को राजनीतिमा सक्रियतापूर्वक होमिए। वास्तवमा उनी यस पार्टीसँग अपरिचित थिएनन । २०६३ सालमै उनी युवा संघको जिल्ला सदस्य बनेका थिए।
युवा संघको जिल्ला कमिटी सदस्य भएर एक दशक बिताएपछि उनले क्रमश गाउँ कमिटी र वडा कमिटी ( मस्टाबण्डाली गाविस कमलबजार नगरपालिकामा समेटिए पछि ) को अध्यक्षको जिम्मेवारी सम्हाले। यस क्रममा उनले आफ्नो समाजसेवाको दायरा अझ फराकिलो बनाउँदै स्वास्थ्यसँगै शिक्षा, पूर्वाधार र विकासका मुद्दामा मुखर आवाज उठाए।
त्यससँगै उनले छाउपडी कुप्रथा र जातीय विभेदजस्ता पुरातन तथा सामाजिक कुप्रथाविरुद्ध दृढतापूर्वक आफ्नो भूमिका निर्वाह गरे। उनका यी क्रियाशीलताहरूले उनलाई केवल राजनीतिक कार्यक्रता मात्र नभई सामाजिक परिवर्तनको अग्रपंक्तिमा उभिएको व्यक्तित्वका रूपमा स्थापित गर्यो।
कमलबजार नगरपालिका वडा नं – ९, साविकको मष्टाबन्डाली गाविस, धार्मिक र सांस्कृतिक रूपमा प्रख्यात क्षेत्र हो। अछाम जिल्लामा यहाँका श्री जालपा देवी, श्री दवागणो मष्टो, श्री मेलजणा वण्डाली र श्री ओखलढुंगा वण्डाली देवता विशेष प्रसिद्ध छन्। बजगाउँ र घेगड मिलेर बनेको गाउँ गौरा पर्वको लागि पनि प्रसिद्ध छ।धार्मिक र सांस्कृतिक रूपमा महत्त्वपूर्ण वडा नं ९ मा कमल प्रसाद बजगाइ वडा अध्यक्षको जिम्मेवारी सम्हालि रहेका छन । उनको अग्रसरता र नेतृत्वमा मष्टाबन्डाली क्षेत्रका मठ मन्दिरहरूको निर्माण र मर्मतसम्भारको कार्य समेत भएको छ ।
कमल बजगाई वडा अध्यक्ष को जिम्मेवारी सम्हाले पछि मात्र होइन, त्यसअघि नै सक्रिय रूपमा समाजसेवामा लागेका थिए। उनी बाल्यकालदेखि नै गाउँका जनजीवनसँग नजिक रहँदै आए, र समुदायको सुख दुःखमा सधैं उपस्थित हुने बानी बसाले। समाजसेवामा प्रवेशको बाटो बनेको थियो उनको शिक्षा, आयुर्वेदिक वैद्य र एलोपेथीमा सिएमएको प्रमाणपत्रले उनलाई ज्ञान मात्र होइन, समाजप्रति जिम्मेवारीको भावना पनि दियो।
कमल बजगाइको पहिचान इमानदार र लगनशील वडा अध्यक्षको रूपमा छ। उनी सधैं समृद्ध मष्टाबन्डालीको सपना देख्छन् र त्यसका लागि निरन्तर प्रयत्नरत छन्।उनी गाउँमा बस्नेहरू मात्र नभई तराई, मलबार र बण्डाल क्षेत्रमा सरेका मष्टाबन्डालीका मानिसहरूसँग पनि अटुट सम्बन्ध कायम राख्नमा विश्वास गर्छन्। उनका लागि गाउँबाट बाहिर सरेका सबै गाउँलेहरू बराबर महत्वपूर्ण छन्।
तराईमा सरेका गाउँलेहरूलाई बसाइँसराइ गरेर अलग गरिदिनुको साटो, उनी त्यहाँ पुगेर घरखोजी गर्दै आवश्यक सेवा र सहयोग पुर्याउँछन्। हालै उनले मलबार क्षेत्रमा बसेका गाउँलेका घरघर पुगेर सामाजिक सुरक्षा भत्ताको परिचय पत्र नविकरण गर्ने काममा सक्रियता देखाएका छन्।
खासगरी सामाजिक सुरक्षा भत्ताको परिचयपत्र नवीकरणमा समस्या समाधान गर्न वडा अध्यक्ष कमल बजगाईको भूमिका उल्लेखनीय छ। ९० वर्षभन्दा कम उमेरका जेष्ठ नागरिक र क वर्गका अपांगता भएका बाहेक सबैलाई राष्ट्रिय परिचयपत्र अनिवार्य गरिएपछि धेरै लाभग्राहीहरू आवश्यक कागजात र प्रक्रियाबारे अनविज्ञ थिए। यस्तो अवस्थामा उनले वडा कार्यालयमार्फत जनचेतनामूलक सूचना प्रवाह गरे, सजिलोसँग परिचयपत्र वितरण तथा नवीकरणका लागि विशेष अभियान सुरु गरे ।
उनी स्टन्ट गर्ने प्रकारका वडा अध्यक्ष होइनन् । नेपथ्यमा बसेर शान्त तर निरन्तर रूपमा आफ्नो जिम्मेवारी पूरा गरिरहन्छन् । कमलबजार नगरपालिकामा उनका सबै जनप्रतिनिधि सस्तो लोकप्रियताको दौडमा सामेल छैनन । कमल बजगाइ लगायत धेरै वडा अध्यक्ष इमानदारीपूर्वक काम गरिरहेका छ्न । केही एक–दुई जना मात्र प्रचारको लागि हल्ला मच्चाइरहेका हुन्छन ।
उनले इमानदारीसाथ गरेको कामको हाल सामाजिक सञ्जालमा प्रशंसा व्यापक रूपमा भैरहेको छ । उनले नियमित रूपमा गर्ने काम नै थियो, तर यसपटक त्यो कार्य गाउँका आम नागरिकलाई असाधारण रूपमा महत्त्वपूर्ण लाग्यो । जेष्ठ नागरिक र अशक्त नागरिकलाई नागरिकताको प्रमाणपत्र बनाउन, प्रमाणपत्रको प्रतिलिपि तयार गर्न र नयाँ नागरिकता बनाउन आवश्यक कागजात वडा कार्यालयमै संकलन गरी उनले स्वयं सदरमुकाम मंगलसैनस्थित जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा पुर्याए ।
टाढा टाढा यात्रा गर्न नसक्ने जेष्ठ नागरिक, महिलाहरू, र अशक्त व्यक्तिहरूलाई ठूलो सहजता मिल्यो। उनको कामको कारण साविक मष्टाबण्डाली का सामाजिक सुरक्षा भत्ता लाभग्राही हरुको समय, खर्च, र श्रम बचत मात्र होइन, सरकारी योजनामा निरन्तर पहुँच पनि सुनिश्चित भयो। यसरी, बजगाईको सक्रियताले सामाजिक सुरक्षा भत्ता जस्ता संवेदनशील विषयमा आम नागरिकको अधिकार सुरक्षित गर्न ठोस योगदान पुर्याएको छ । वडा अध्यक्षको जिम्मेवारी सम्हालेपछि उनी अझ बढी समाजको नजिक आएका छन् । आफ्नो वडाका जनतालाई सुन्ने, बुझ्ने र समाधान खोज्ने काममा सधैं सक्रिय रहन्छन् । नेतृत्वको हैसियतले मात्र नभई समुदायको अभिन्न हिस्सा भएर उनी प्रत्येक सुखदुःखमा साथ दिने व्यक्तित्वका रूपमा स्थापित भएका छन् ।
बहुआयामिक व्यक्तित्वका धनी उनी कहिले स्वास्थ्यकर्मीको भूमिकामा, कहिले राजनीतिक कार्यकर्ताको रूपमा, त कहिले निर्वाचित जनप्रतिनिधिका जिम्मेवारीमा देखिन्छन् । मष्टाबन्डालीलाई समृद्ध बनाउन उनी विकास, पूर्वाधार, शिक्षा र स्वास्थ्यका क्षेत्रमा योजनाबद्ध अभियान लिएर अघि बढिरहेका छन । उनको काममा समुदायले गहिरो विश्वास राखेको छ ।
उनको पार्टी एमालेले पनि पूर्ण समर्थन गरेको छ।त्यसै कारण एमालेले कमल प्रसाद बजगाई लाई जिल्ला सल्लाहकारको जिम्मेवारी दिएको छ।
जनप्रतिनिधि र पार्टी राजनीतिमा एकसाथ सक्रिय कमल प्रसाद बजगाईको कामले प्रमाणित गर्छ कि जनताको समस्यालाई वडा स्तरमै प्रभावकारी रूपमा समाधान गर्न सकिन्छ र स्थानीय सरकारलाई ‘जनताको सरकार’ बनाइराख्न सकिन्छ। नेतृत्व भनेको केवल पदमा बस्नु मात्र होइन, जनताको सेवा गर्ने भावनालाई आत्मसात गर्नु हो। कमल प्रसाद बजगाई र उनी जस्ता सकारात्मक सोच भएका वडा अध्यक्षहरूले इमानदारीपूर्वक गरेको कामले संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको उन्नयनमा पनि महत्वपूर्ण योगदान पुर्याउँछ।
तपाईको कमेन्ट लेख्नुहोस्